Torfowiska bałtyckie – co to takiego?

Torfowiska bałtyckie to regionalny podrodzaj torfowisk wysokich, które występują głównie w przymorskich regionach Europy Środkowej oraz wokół Morza Bałtyckiego. Torfowiska te powstają i funkcjonują głównie dzięki wodzie opadowej, zależą więc              od klimatu. Najbardziej sprzyja im klimat chłodny, umiarkowany, a równocześnie wilgotny.

Pod względem ekologicznym są to torfowiska oligotroficzne i kwaśne, co ma bezpośredni wpływ na roślinność występującą na tym obszarze. Przy odrobinie uwagi znajdziemy tu: rosiczkę okrągłolistną, wrzosiec bagienny, bagno zwyczajne, żurawinę błotną, borówkę bagienną, modrzewnicę zwyczajną, liczne torfowce i wiele innych ciekawych roślin charakterystycznych wyłącznie dla tego unikatowego mokradła.

Torfowiska wysokie charakteryzuje także specyficzna kopułowa sylwetka złoża torfowego. Kopuła to jednocześnie samoregulujący się układ hydrologiczny i zbiornik akumulujący materię organiczną. W stanie naturalnym wierzchowina kopuły jest zwykle bezleśna, na zboczach zaś występuje bór bagienny.

Niestety, spośród  około 70 torfowisk bałtyckich, połowa została zupełnie zniszczona wskutek przesuszenia, eksploatacji torfu, a także wgłębnych pożarów,  natomiast żadne nie przetrwało w stanie nienaruszonym.

Torfowiska – „lądowe jeziora”.

Biorąc pod uwagę fakt, że Polska należy do krajów o poważnym deficycie wody, rola torfowisk jest ogromna. Dzięki torfowiskom zasilane w wodę są rzeki, jeziora i wody gruntowe, ponieważ działają one jak specyficzna gąbka chłonąc wodę opadową. Naukowcy szacują, że  torfowiska gromadzą  ok. 35 mld m3 wody, a to znacznie więcej niż w naszych jeziorach.

Naturalne torfowiska mają zdolność do wiązania dwutlenku węgla z atmosfery. CO2 magazynowany jest w postaci węgla torfowego, co przyczynia się do zmniejszenia efektu cieplarnianego.

Są wreszcie naturalną ostoją  dla wielu organizmów ze świata roślin i zwierząt, które w drodze ewolucji przystosowały się do życia w specyficznych warunkach.

Poza tym cieszą oczy wrażliwych przyrodników, kryjąc w sobie niezliczone faunistyczne i florystyczne atrakcje.

Co niszczy torfowiska?

Główną przyczyną znikania torfowisk z naszego krajobrazu jest intensywna gospodarka, polegająca na eksploatacji torfowisk oraz osuszaniu terenów bagiennych dla odzyskania ziemi i zamiany torfowisk w łąki oraz pastwiska.

Przemysłowe wydobywanie torfu bezpowrotnie rujnuje ekosystem, który tworzył się przez tysiące lat.

Jeszcze bardziej niszczące jest odwodnienie polegające na tworzeniu sieci rowów melioracyjnych. Powoduje to pogarszanie się stosunków wodnych i w efekcie zarastanie torfowisk drzewami i krzewami, które transpirując dodatkowo osuszają torfowisko. Bezpowrotnie giną  wówczas unikatowe gatunki roślin, a czasami nawet całe zbiorowiska.

Jak można je chronić?

 W przypadku tak zagrożonych ekosystemów, jakimi niewątpliwie są torfowiska niestety nie wystarczy ochrona bierna polegająca na objęciu obiektów ochroną prawną poprzez powołanie parków narodowych, rezerwatów przyrody lub użytków ekologicznych. Torfowiska należy chronić w sposób czynny, tylko tak zdołamy choć w małym stopniu naprawić to co wcześniej zostało zniszczone.

Najczęściej stosowanym i skutecznym sposobem jest zahamowanie odpływu wody oraz zaniechanie konserwacji istniejących rowów melioracyjnych. Najprostsze urządzenia piętrzące to zwykłe worki z piaskiem. Można także zastosować sieć zastawek ziemnych
i drewnianych, które w pierwszej fazie zablokują odpływ wody, a z czasem doprowadzą do zarośnięcia rowów.

Aby w pełni mogła  rozwijać  się roślinność typowa dla torfowisk należy systematycznie usuwać pojawiające się naloty brzozy i sosny. Dzięki temu światło dotrze
do światłolubnej warstwy roślin mokradłowych.

 „Bagna Izbickie”

Torfowisko to objęte jest podwójną formą ochrony. Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 wynosi 787 ha, natomiast rezerwat przyrody obejmuje swoim zasięgiem ponad 847 ha. Obszar graniczy ze Słowińskim parkiem Narodowym i przylega do jeziora Łebsko. Wilgotne wrzosowiska należą w Polsce do rzadkich typów ekosystemów, występujących na terenie Pomorza Zachodniego. Znajdują się tutaj największe
i najpiękniejsze w Polsce płaty atlantyckich wrzosowisk z wrzoścem bagiennym (Erica tetralix), a także liczne populacje woskownicy europejskiej (Myrica gale), wełnianeczki darniowej (Trichophorum caespitosum), bagna zwyczajnego (Ledum palustre) oraz rosiczki okrągłolistnej (Drosera rotundifolia).

Rezerwat Bagna Izbickie został utworzony w 1982 r. na powierzchni 281,18 ha.
W roku 2008 z inicjatywy Nadleśnictwa Damnica i Klubu Przyrodników rezerwat powiększono o okoliczne torfowiska stanowiące integralną całość do 847,51 ha. (15,71 ha stanowią grunty znajdujące się poza zarządem Lasów Państwowych.)

Torfowisko było w przeszłości eksploatowane,  co przyczyniło się do obecnego przesuszenia i zarastania. Istotny problem stanowi także sieć rowów drenujących. Po
II wojnie światowej rozważano eksploatację torfowiska na borowinę. Złoże „Izbica” zostało określone jako „podstawowe złoże dla lecznictwa uzdrowiskowego w województwie słupskim” ze względu na najlepsze parametry. Zamiary eksploatacji dotyczyły powierzchni ok. 90 ha. Utworzenie rezerwatu w 1982 r. zapobiegło skutecznie dalszym zniszczeniom
w rezerwacie.

W grupie siedlisk o znaczeniu europejskim w rezerwacie występują:

 - wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym, (4010)

 - torfowiska wysokie, (7120)

- bory i lasy bagienne,(91D0)

Gatunki roślin naczyniowych występujące na terenie rezerwatu objęte ochroną prawną: rosiczka okrągłolistna, turzyca bagienna, wrzosiec bagienny, bagno zwyczajne, wiciokrzew pomorski, widłak jałowcowaty, woskownica europejska, bagnica torfowa, wełnianeczka darniowa, bagno zwyczajne.

Działania ochronne przeprowadzone w rezerwacie.

            W 2004 r. rezerwat objęto projektem „Ochrona wysokich torfowisk bałtyckich
na Pomorzu” realizowanym przez Klub Przyrodników, a finansowanym przez LIFE
 i EkoFundusz.

            W latach 2006-2007 na obszarze ok. 60 ha usunięto drzewa  i krzewy zarastające mszarniki wrzoścowe, zbudowano urządzenia udostępniające rezerwat (platforma widokowa, kładka do platformy, 3 tablice informacyjne, zatrzymanie odpływu wody poprzez budowę 42 stałych przegród i 2 drewnianych zastawek.

Od 2010 r. we współpracy z RDOŚ w Gdańsku nieprzerwanie prowadzimy  prace polegające na usuwaniu  drzew, odrośli i nalotów sosny i brzozy z obszarów torfowisk.

 W bieżącym roku na jesieni również zaplanowano prace na obszarze  ponad 11 ha.

Anna Krysiak - rzecznik prasowy Nadleśnictwa Damnica